De correctie van de redelijkheid en de billijkheid bij de erfrechtelijke onwaardigheid (Vp-Bulletin 2025/23)

01-08-2025 | Categorie: Literatuur

In het erfrecht is het principe ‘de bloedige hand erft niet’ in de wet vastgelegd. Een erfgenaam is onder meer onwaardig als deze de erflater om het leven heeft gebracht en daarvoor is veroordeeld. Er zijn ook nog andere onwaardigheidsgronden, die limitatief in de wet zijn opgenomen. In twee recente uitspraken is de rechter op grond van de onaanvaardbaarheidsexceptie afgeweken van de onwaardigheidsregeling. Hiermee werd een andere richting gegeven aan de vererving van familievermogen respectievelijk een forse nalatenschap. Hoewel in beide uitspraken de correctie van de redelijkheid en billijkheid werd gehanteerd, zijn ze een spiegelbeeld van elkaar.
De twee uitspraken maken duidelijk dat de wettelijke regeling van erfrechtelijke onwaardigheid niet in alle gevallen recht doet aan het morele rechtsgevoel of de fundamentele beginselen van het burgerlijk recht. De onaanvaardbaarheidsexceptie op grond van de redelijkheid en billijkheid fungeert in dat opzicht als een noodzakelijke correctie op de strikte wettelijke criteria. Daarbij blijkt dat de rechter in bijzondere omstandigheden afwijkt van de letter van de wet. De ‘Beuningse martelmoord’ en de ‘asbakzaak’ tonen namelijk als spiegelbeelden aan dat de correctie zowel in- als exclusief kan werken: een formeel niet-onwaardige erfgenaam kan toch worden uitgesloten, terwijl een formeel wel-onwaardige erfgenaam in uitzonderlijke omstandigheden toch kan erven. In beide gevallen speelt de context van het persoonlijke leven: gezondheid, relatiegeschiedenis, opzet en ernst van het handelen een doorslaggevende rol.
Het erfrecht, maar ook het huwelijksvermogensrecht, blijkt in de in dit artikel besproken zaken een sterke morele component te hebben. Hoewel het huwelijksvermogensrecht (nog) geen eigen wettelijke regeling van onwaardigheid kent, laat de rechtspraak zien dat ook hier grenzen worden gesteld aan financieel voordeel uit immoreel gedrag.

Wanneer u een abonnement heeft op Vp-Bulletin via Kluwer Inview, dan kunt u middels de link het complete artikel raadplegen: artikel Vp-Bulletin 2025/23.